2009 yılında piyasaya sürülen Bitcoin, ilk modern kripto paradır. Bitcoin, blok zinciri tabanlı dijital para birimlerinin uygulanabilirliğini kanıtladı ve bankalar, yatırım kurumları ve düzenleme kurumları tarafından dayatılan kapılar ve kontroller olmadan çalışan dijital bir para birimi fikrini benimseyen yatırımcılar, teknoloji topluluğu ve idealistlerin dikatini hemen çekti.

Bitcoin’in piyasaya çıkışından bu yana geçen yıllarda, binlerce diğer koin ve token piyasaya sürüldü. Günümüzün kripto dünyası, farklı teknik profillere ve kullanım amaçlarına sahip göz kamaştırıcı bir dizi dijital varlığı kapsamaktadır.

Farklı kripto para türleri nelerdir? Sorduğunuza çok sevindik. Burada kripto para türlerine hızlı bir genel bakış bulacaksınız.

Kripto Dünyasına Hoş Geldiniz 

Bitcoin, gündelik satın alımlar için genel amaçlı bir para birimi olarak piyasaya sürüldü. Ardındaki fikir, Bitcoin’in dünya çapında devlet tarafından basılan resmi para birimlerinin yerini alabileceğiydi.

Bu o kadar da gerçek dışı bir fikir değil. Giderek daha fazla satın alma işlemi elektronik olarak, çevrimiçi olarak veya kredi ve banka kartlarıyla yapılıyor. Kağıt para hızla geçmişte kalıyor. Neden online işlemler için tasarlanmış bir para birimi kullanmayasınız? Aslında, 1980’lerde ve 1990’larda bu tür birkaç para birimi geliştirilmişti. Bitcoin piyasaya sürülene kadar hiçbiri çok fazla takipçi toplamadı.

Günümüzde Bitcoin, günlük işlemlerde devlet tarafından basılan para biriminin yerini alan veya onu destekleyen başlıca kripto paradır. 

Bu gerçek, doğal olarak şunu sormamıza neden oluyor: Bitcoin zaten varken, neden binlerce diğer kripto piyasaya sürüldü?

Bu sorunun cevabı, diğer kripto paralardan birkaçının genel amaçlı bir para birimi olarak Bitcoin ile rekabet etmeyi amaçlamış olmasıdır. Koinler ve tokenler – Bitcoin hariç tümü altkoinler olarak bilinir – özel ihtiyaçları karşılamayı amaçlamaktadır.

Koin ve Token Arasındaki Fark

“Koin” ve “token” terimlerini birbiriyle aynı anlamda kullanabiliyoruz, ama bu ikisi arasında bir fark var.

Hem koinler hem de tokenler kripto fonlarının adlarıdır. Cebinizde ne kadar nakit paranız olduğunu söylemek istediğinizde, 20 peso veya 30 avronuz olduğunu söylersiniz. Ne kadar kripto paranız olduğunu söylemek istediğinizde 12 Ether veya 0,05 Bitcoin veya 15 Litecoin’iniz olduğunu söylersiniz.

Kripto paranın birimleri olarak “koin” ve “token” tamamen aynı anlama gelir.

Aralarındaki fark tekniktir. Koinler, üzerinde çalıştıkları blok zincirinin yerel kripto parasıdır. Bitcoin bir koindir, çünkü Bitcoin blok zinciri üzerinde çalışır. Eter bir koindir, çünkü Ethereum blok zincirinde çalışır. Tether ise bir tokendir. Bu tokenin üreticisi, onu kendi blok zincirinde değil, Ethereum üzerinde çalışacak şekilde yaratmıştır. Cardano bir koindir çünkü kendi blok zincirinde çalışır, Uniswap ise Ethereum üzerinde çalışan bir tokendir.

Bu teknik farklılığa rağmen, koinler ve tokenler genellikle aynı şeyiifade eder: bir blok zincirinde depolanan değer birimleri. İkisi de kripto paradır.

Dağıtılmış Uygulamaları Destekleme

Bitcoin, en eski ve en büyük blok zinciri ağıdır, ancak işlem hacminde lider olan ağ, 2015 yılında Bitcoin projesini geliştiren kişileri içeren bir ekip tarafından piyasaya çıkarılan Ethereum’dur.

Ethereum blok zinciri, kripto paralardan daha fazlasını barındırma esnekliği ile geliştirildi. Bu blok zinciri, yerel para birimi Ether ile etkileşime girebilecek yürütülebilir programları barındırabiliyor. Bu program kodu, blok zinciri topluluğunun akıllı sözleşmeler dediği şekilde uygulanıyor – bunlar aslında ne birer sözleşmedir ne de akıllıdır. 

Bitcoin, devlet tarafından basılan itibari para birimlerine bir alternatif olarak tasarlandı. Ethereum ise uygulama geliştirmek için bir platform olarak tasarlandı – değişmezlik, açıklık ve anonimlik gibi blok zinciri özelliklerinden yararlanan uygulamaların oluşturulması için bir tür işletim sistemi olarak.

Günümüzde, Ethereum çok çeşitli amaçlara hizmet eden binlerce dağıtılmış uygulamaya ev sahipliği yapıyor. Örneğin, DeFi uygulamalarının blok zinciri tabanlı kripto fonlarıyla etkileşime girmesi gerektiğinden, Ethereum çoğu merkeziyetsiz finans uygulaması için tercih edilen platformdur.

Ethereum’un kendi kripto parası vardır, ancak euro veya frankın yerini alması amaçlanmamıştır. Eter, öncelikle Ethereum blok zincirindeki işlemler için işlem ücretlerini ödemenin bir yolu olarak kullanılır.

Ama bu, Ether’in yatırımcılar için kötü bir koin olduğu anlamına gelmez. Aksine, sayıları giderek artan ve her gün daha fazla işlem hacmi işleyen Ethereum tabanlı blok zinciri uygulamalarında önemli bir rol oynamaktadır. Ethereum platformundaki uygulamalar daha fazla kullanıcı için daha önemli hale geldikçe, Ether değeri de artar. Ether koinleri satın almak, dApp piyasasına yatırım yapmak gibidir.

Blockchain uygulamaları söz konusu olduğunda, tek alternatif Ethereum değildir. Solana, Polkadot, Ergo, Algorand ve Cardano, akıllı sözleşmeler yürütebilen blok zincirlerinden sadece birkaçı. Her biri, kendisini Ethereum’dan ayıran rekabetçi özellikler sunar. Bazıları saniyede daha fazla işlem gerçekleştirir, bazıları daha düşük işlem ücreti alır, bazıları daha karmaşık işlemlerle uğraşır, vb.

Volatiliteyi En Aza İndirme

Bitcoin ve diğer kripto paralar fiyatı değişken yatırımlardır. Fiyatlar yeni zirvelere yükselir ve sonra sıklıkla hızla değer kaybeder. Büyük fiyat dalgalanmaları yatırımcılar için hem fırsatlar hem de riskler yaratır.

Bu dalgalanmalar, günlük yaşamda kripto para kullanmayı hayal edenler için de işleri zorlaştırıyor.

DiningCoin adlı uydurma bir koin de dahil olmak üzere çeşitli kripto paraları kabul eden bir kripto restoranı düşünün. Pazartesi günü iki kişilik akşam yemeğine 16 DiningCoin ödeyebilir. Piyasa dalgalanmaları nedeniyle, aynı yemek Perşembe günü 11 DiningCoin’e mal olabilir. Veya 22 DiningCoin’e.

Restoran müşterilerden DiningCoin kabul ediyor ancak servis elemanı maaşları, kira ve malzeme masraflarını Bitcoin olarak ödüyorsa, o zaman aylık genel gider, bu iki para biriminin göreli değerine bağlı olarak tahmin edilemeyecek şekilde değişecektir. Restoranın envanterinin değeri günden güne değişir ve mal sahibi gelecek haftanın malzemelerinin ne kadar tutacağını bilemezdi.

Bu, sabit koinler (stablecoin) adı verilen bir grup koin ile giderilen bir sorundur.

Genel anlamda, her bir kripto paranın değeri arz ve talebe göre belirlenir. Dünyanın dört bir yanındaki kripto borsalarında insanlar kripto paralar için avro, frank veya pound öderler ve ödedikleri fiyatlar paranın fiyatını belirler.

Sabit koinler farklıdır. Değerleri, başta ABD doları olmak üzere başka bir varlığın değerine “sabitlenir”. Bu, dolara sabitlenmiş bir koin ihraç eden kurumun koini her zaman 1 dolara alıp satacağı anlamına gelir. Bu, koinin dolar karşısında değerini stabilize etme etkisine sahiptir. Koin fiyatı, kullanıcı talebine bağlı olarak yüzde iki veya üç oranında artabilir veya düşebilir, ancak genel olarak sabit paraların fiyatları sabittir.

Kripto piyasası, resmi para birimleri, Bitcoin ve altın ve emlak gibi emtialara sabitlenmiş sabit koinlere (stablecoin) ev sahipliği yapar.

Değeri yükselmeyen veya düşmeyen bir kripto paranın kripto yatırımında yeri olmadığını düşünebilirsiniz, ancak uzmanlar sabit koinlerin değerli işlevlere hizmet ettiğini söylüyor. Bu işlevlerin en ilginçleri arasında, bir sabit koinin döviz yatırımlarında kullanılan nakit rezerv hesaplarının sunduğu aynı faydalarını sunabilmesidir.

İşte böyle çalışıyor. Diyelim ki bir Bitcoin’iniz var ve Bitcoin değeri aniden 100.000 avroya yükseldi. Fiyatın düşmekten başka gidecek yeri olmadığını düşünüyorsanız, fonları güvende tutmak için Bitcoin’inizi bir sabit para ile takas edebilirsiniz. Bitcoin 75.000€’ya düştüğünde, bir Bitcoin satın alabilir ve 25.000 €’yu kâr olarak cebinize koyabilirsiniz. Başladığınızda 1 BTC’ye sahiptiniz. Sonunda, 1 BTC artı 25.000€ değerinde sabit paraya sahip olursunuz.

Hizmet Tokenleri

Bazı kripto paralar, belirli bir uygulamadaki işlemleri ve diğer maliyetleri finanse etmek için geliştirilir. Bunlar, hizmet tokenleri olarak bilinir.

Bir DeFi uygulaması her işlem yaptığında, temel blok zinciri bir ücret belirler. Ethereum’un kurucuları bunu bir gaz ücreti olarak adlandırdı ve bu isim tutuldu.

Blok zinciri tabanlı uygulamaların yayıncıları, bu ücretleri dApp kullanıcılarından alırlar.

Hizmet tokenleri genellikle proje piyasaya sürülmeden önce ön satış adı verilen bir süreçte yatırımcılara sunulur. Toplanan fonlar projenin gelişimini hızlandırır ve yatırımcılar, dApp popülerse ve hizmet tokeninin fiyatı yükselirse kâr elde eder.

Yönetişim Tokenleri

Halka açık bir şirkette çok fazla sayıda hisse satın alırsanız, size şirketin geleceğini etkileyen kararları oylayabileceğiniz yönetim kurulu üyeliği teklif edilebilir. Kripto dünyasında ise yönetişim tokenleri satın alarak oy hakkı kazanırsınız.

Bir DeFi projesi, paydaşların gelecekteki karar alma süreçlerinde söz sahibi olmalarını sağlamak için yönetişim tokenleri yayınlayabilir. Önemli kararlar alındığında – örneğin gaz ücretlerini artırmak veya azaltmak – koin sahipleri oy kullanır ve daha fazla koine sahip olanlar daha fazla oy hakkı alır.

Koin sahiplerinden oluşan grup tam kontrole sahipse, buna toplu olarak merkeziyetsiz otonom organizasyon (DAO) adı verilir. 

Değiştirilemez Tokenler

Kripto koinler ve tokenler fiziksel olarak mevcut değildir. “Koin” ve “token” kelimeleri, gerçek dünyaki belirli eserleri değil, değer birimlerini ifade eder. Devlet tarafından ihraç edilen senetler ve koinler kendilerine özel seri numaralarına sahip olsa da, her Bitcoin bir diğeriyle aynıdır. Her Ether tokeni, diğer tüm Ether tokenleri ile aynıdır. Koinler değiştirilebilirdir, yani birbirleriyle aynıdır ve bu nedenle menşeine bakılmaksızın alınıp satılabilirler.

Benzersiz blok zinciri tokenleri yaratma kabiliyeti, Ethereum’un benzersiz bir tür token tanımlayan ERC-721 standardı ve birden çok token koleksiyonunu tanımlayan ERC-1155 ile başladı. Bu tokenler benzersiz oldukları ve birbirinin yerine geçemeyecekleri için, bunlara değiştirilemez token (NFT) adı verildi.

Geliştiriciler NFT’leri harici nesnelerle ilişkilendirmenin yollarını buldukça NFT pazarı son yıllarda patlama yaşadı. Günümüzde, bir çizgi film karakterinin benzersiz bir dijital görüntüsü olan bir NFT satın alabilirsiniz. Van Gogh veya Rembrandt’ın sanatsal bir şaheserinin kısmi mülkiyetini temsil eden bir NFT satın alabilirsiniz. Müzik sanatçıları dijital müzik dosyalarını NFT olarak satıyorlar. Normal bir müzik dosyası, yerel alışveriş merkezinden satın alınan bir tişört gibi, herhangi bir diğeriyle değiştirilebilir. NFT dosyası ise imzalı bir tişört gibidir. Kumaşı aynıdır, ama sanatçının imzası, bu tişörtü benzersiz bir değere sahip bir koleksiyon parçası yapar.

Değiştirilemez tokenler, kripto para ve blok zinciri teknolojilerini, orijinal kripto paraların yaratıcılarının asla hayal etmediklere yerlere taşıyor.

Her Tür Kullanıcı için Çok Çeşitli Kripto

Piyasada kaç farklı türden kripto para var? Bu sorunun cevabı, onları nasıl saydığınıza bağlı. Bitcoin, altcoinler, sabit koinler, yönetişim tokenleri, NFT’ler… bu kategorilerde birbiriyle kesişen çok şey var. Kesin olarak söyleyebileceğimiz tek şey, ne tür bir yatırım veya proje düşünürseniz düşünün, size yardımcı olacak birçok mevcut kripto para bulacağınızdır. Kim bilir? Belki sonunda kendi kripto paranızı çıkarırsınız!